Yıllık ücretli izin hakkı bir işçinin en temel haklarındandır.Bir insanın dinlenmeden aralıksız çalışması gerek fiziksel gerekse de psikolojik olarak mümkün değildir. Bu kapsamda izin kullanarak kişinin belirli bir süre işten uzakta kalması işçilerin fiziksel ve psikolojik sağlıklarını korumalarına imkân verecek ve çalışanın verimini de artıracaktır. İznin süresi ve kullandırılması konusunda ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkları gidermek için 4857 sayılı İş Kanunu ve Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği ile bazı kurallar konulmuştur. Buna göre işverenler, işçilere izinlerini bu kurallara uygun olarak kullandırmakla yükümlüdürler.
Yıllık Ücretli İzin Hakkı
4857 sayılı İş Kanun’unun 53.maddesine göre, deneme süresi de dâhil olmak üzere iş yerinde en az bir yıl çalışmış işçilere yıllık ücretli izin hakkı verilir. Bu kapsamda yıllık ücretli izin hakkı için ilk koşul en az bir yıl kıdeme sahip olmaktır. Ancak uygulamada iş verenler ilk yılındaki işçilere de gelecek seneden mahsup edilmek üzere yıllık izin verebilmektedirler. Bu durum tamamen iş verenin inisiyatifinde olup yasal zorunluluk arz etmez.
İşçinin yıllık ücretli izin hakkından vazgeçmesi mümkün değildir. Başka bir ifadeyle işçi işten ayrılırken ya da işe girerken yıllık ücretli izin hakkından vazgeçtiğine ilişkin bir yazılı beyanda bulunsa dahi beyan herhangi bir hüküm doğurmaz. Uyuşmazlık halinde mahkeme aşamasında iş veren, işçinin yıllık iznini kullandığını ispat etmek zorundadır.
Ayrıca yapıları gereği bir yıldan az süren mevsimlik ya da kampanya işlerinde çalışanlara İş Kanunu hükümleri tatbik edilmez.
Yıllık ücretli izine hak kazanmak için süre hesabında işçilerin aynı iş veren nezdinde çalıştığı bir ya da birden fazla işyerlerinde çalıştığı bütün süreler dikkate alınır. Ayrıca işverenin İş Kanunu kapsamındaki işyerlerinden birinde çalışan işçilerin aynı işverenin İş Kanunu kapsamında olmayan işyerlerinde çalışma süreleri de hesap süresine dâhil edilir.
Yıllık Ücretli İzin Süreleri
Yıllık ücretli izin süreleri işçinin kıdemine göre değişiklik gösterir. Bu kapsamda işçilere verilecek yıllık ücretli izin süreleri;
> Beş yıl dâhil olmak üzere bir ila beş yıla kadar kıdemi olan işçilere on dört günden,
>Beş ila on beş yıl arasında olanlara yirmi günden,
>On beş yıl dâhil olmak üzere on beş yıldan daha fazla olanlara yirmi altı günden,
Az olamaz. Ayrıca yer altında çalışan işçilere verilecek yıllık ücretli izin süreleri yukarıda sayılan günlere dörder gün eklenerek kullandırılır. Ancak hangi işte çalıştığı fark etmeksizin on sekiz yaşından küçük ve elli yaşından büyük işçilere yıllık yirmi günden az ücretli izin verilemez. Yıllık ücretli izin süresi iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesi ile arttırılabilir.
Bazı durumlarda işçi çalışmasa bile geçen süre yıllık ücretli izin süresinin hesaplanmasında dikkate alınır. Buna göre;
>İşçinin kaza ya da hastalık sebebiyle çalışamadığı günler, (hastalık tedavi edilemeyecek nitelikte olmamalıdır)
>Kadın işçilerin 74.madde uyarınca doğumdan önce ve sonra çalışmadıkları süreler,
>İşçinin askerlik hizmeti dışında manevra, seferberlik vb. bir kanun sebebiyle ödevlendirilmesiyle sebebiyle çalışamadığı süreler, (yılda 90 günden fazlası sayılmaz)
>Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günleri,
>İşçiye verilen yıllık ücretli izin süresi,
Bu süreler yıllık ücretli izin süresinin hesabında hariç tutulmaz.
Yıllık Ücretli İzin Hakkı Nasıl Uygulanır?
Yıllık ücretli iznin hangi dönemlerde, hangi sürede verileceği hususları da önemlidir. İşverenin işçilerin yıllık izinlerini hangi dönemde ve hangi süreyle kullanabilecekleri hususunda yönetim yetkisi gereği söz hakkı vardır. Ancak işverenin bu hakkı sınırsız değildir. İşçilerin yıllık ücretli izinlerinin işverence belirlenmesi gerek 4857 sayılı İş Kanunu gerekse de Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliğinde çizilen sınırlar dâhilinde yapılabilir.
Bu kapsamda İş Kanunun 56.maddesi gereği yıllık izin işveren tarafından bölünemez. Yıllık ücretli iznin tam ve sürekli şekilde verilmesi gerekir. Ancak tarafların anlaşmasıyla yıllık ücretli izin, bir bölümü on günden az olmamak üzere bölünebilir.
İşveren tarafından yıl içinde verilmiş diğer ücretli ya da ücretsiz izinler ya da dinlenme, hastalık izinleri yıllık izinden düşülemez.
Yıllık ücretli izin günleri hesap edilirken izin süresine denk gelen hafta ve genel tatil, ulusal bayram günleri izin süresinden sayılmaz.
Ayrıca işveren, yıllık izinlerini işyerinin bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek işçilere işçinin bu durumu belgelemesi şartıyla istemleri halinde dört güne kadar ücretsiz yol izni vermekle yükümlüdür. Aynı şekilde işveren işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösteren izin kayıt belgesi tutmakla yükümlüdür.
Yıllık izin almak isteyen işçi yıllık izin isteğini işverene ya da işveren vekiline bir ay önceden bildirir.
İşveren ya da vekilleri, yıllık ücretli izinlerin her yılın belli bir döneminde ya da dönemlerinde kullanılmasına karar verebilir. Bu durum işyerinde ilan edilir.