Vergi cezalarını ortadan kaldıran durumlar, Vergi Usul Kanununda ifade edilmiştir. Ayrıca Vergi Usul Kanununda sayılmayan af kanunu ile de vergi cezaları ortadan kaldırılabilir. Ancak daha önce vergi suçları ile ilgili ayrıma dikkat çekmek gerekir.
Vergi suç ve cezaları isimle makalemizde vergi suçlarının ceza hukuku anlamında hapis cezası gerektiren vergi suçları ve mali nitelikteki vergi suçları olarak ayrıldığından bahsedilmişti. Vergi cezaları da işlenen vergi suçuna göre tayin edilir.
Bu kapsamda vergi cezalarının hapis cezası gerektiren vergi suçu ya da mali nitelikteki vergi suçu olmasına göre vergi cezasının sona erme şekli de değişecektir. Bu açıdan vergi cezalarının sona ermesi iki başlık altında incelenmelidir. Vergi cezalarının sona ermesi Vergi Usul Kanununda ifade edilmiştir.
Vergi Cezalarını Ortadan Kaldıran Durumlar
Vergi Suçu Sebebiyle Hapis Cezasını Ortadan Kaldıran Durumlar
1.Yanılma
Ceza hukukuna göre kanunu bilmemek mazeret sayılmaz. Bu kapsamda bir kişi ceza kanununda cezalandırılacağı ifade edilen bir fiili bilmeden de yapmış olsa ceza alır. Ancak vergi suçu ve cezaları bakımından bu ilke bu kadar katı uygulanmaz. Bu kapsamda vergi mükelleflerinin Vergi Usul Kanununun 413.maddesi kapsamında talep ettikleri bilgilendirmeye ilişkin yetkili mercilerden aldığı yazıya dayanarak işlemde bulunmaları durumunda bu eylem vergi suçu oluştursa dahi ceza verilmez.
2.Mücbir Sebep
Mücbir sebep, kişilerin gerçekleşmesinde hiçbir kontrolü olmadığı yangın, sel doğal afetler veya kazalar gibi durumlardır. Bu tip durumlarda örneğin tüm muhasebe kayıtları kaybedilse ve devlet vergi kaybına uğrasa dahi bu halde Vergi Usul Kanununun 373.maddesi gereği vergi cezası kesilmez. Ancak 373.maddede mücbir sebebin mükellefçe ispat edilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Mücbir sebep durumunda kişinin kusurundan bahsedilemeyeceğinden sorumluluk ortadan kalkar.
Mali Nitelikteki Vergi Cezalarını Sona Erdiren Sebepler
Bazı durumlar mali nitelikteki vergi cezaları ortadan kalkar. Mali nitelikteki vergi cezalarını ortadan kaldıran durumlar şunlardır;
1.Ödeme
Vergi cezalarını sona erdiren sebepler kapsamında ilk sebep ödemedir. Vergi cezası devlete karşı bir borç teşkil eder. Borcun en tabi sona erme şekli borcun ödenmesidir. Bu kapsamda vergi cezası da ödeme ile sona erer. Vergi borcu Vergi Usul Kanununun 368.maddesine göre, vergi dairelerince kesilen vergi cezasına vergi mahkemelerinde dava açılmış ve reddedilmiş ise mahkeme kararı üzerine, dava açılmamış ise yasal dava açma süresinin bitiminden itibaren ilgiliye ihbarnamenin tebliğ edilmesinden itibaren bir ay içinde ödenmelidir. Bu sürede ödenmez ise, vergi cezasına gecikme faizi işletilir.
2.Ölüm
Vergi cezalarını sona erdiren sebepler kapsamında ikinci sebep ölümdür. Vergi Usul Kanununun 372.maddesine göre, mükellefin ölümü ile vergi cezası düşer.
3.Zaman aşımı
Vergi cezalarını sona erdiren sebepler kapsamında bir diğer sebep zamanaşımıdır. Vergi cezasını sona erdiren bir başka sebep de zamanaşımıdır. Zamanaşımı tahakkuk ve tahsil zamanaşımı olarak ikiye ayrılır.
Vergi Usul Kanununun 374.maddesine göre vergi ziyaı suçunda vergi alacağının doğduğu tarihten beş yıl, usulsüzlük suçunda ise usulsüzlüğünden yapılmasından iki yıl geçtikten sonra vergi cezası kesilmez. Bu sürelere tahakkuk zamanaşımı denir.
Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanunun 102.maddesine göre, vergi alacakları vergi alacağının doğduğu tarihten itibaren beş yıl içinde tahsil edilmezse zamanaşımına uğrar. Bu süre tahsil zamanaşımıdır.
4.Dava
Vergi cezalarını sona erdiren sebepler kapsamında bir diğer sebep davadır. Mükellefler, vergi cezasına karşı vergi ihbarnamesini tebliğ aldıktan 30 gün içinde vergi mahkemesinde dava açarak vergi cezasının iptalini talep edebilirler. Vergi Usul Kanununun 377.maddesine göre, vergi mükellefleri tarh edilmiş vergi cezalarıyla, takdir komisyonlarınca takdir edilen matrahlara dava açabilirler.
5.Vergi Cezalarında İdarece Hata Düzeltmesi
Vergi cezalarını sona erdiren durumlar kapsamında bir diğer sebep Vergi Usul Kanununun 375.maddesine göre, vergi cezasına ilişkin hataların vergi hatalarına ilişkin usullere göre düzeltileceği ifade edilmiştir. Bu kapsamda hata, vergi mükellefi lehine yapılmışsa vergi cezasının gerçeğe uygun şekilde düzeltilmesi ile mükellef lehine vergi cezası sona erer. Bu durum da vergi cezalarını sona erdiren sebeplerdendir.
6.Uzlaşma
Vergi cezalarını ortadan kaldıran durumlar kapsamında bir diğer sebep uzlaşmadır. Vergi Usul Kanununun 359.maddesinde ifade edilen kaçakçılık suçları hariç olmak üzere, vergi ziyaı cezalarında idare mükellef ile uzlaşabilir. Vergi ziyaının 369.maddede ifade edilen yanılmadan, kanunun tam anlaşılamamış olmasından vb. sebeplerden dolayı meydana geldiği ileri sürüldüğünde idarenin mükellef ile uzlaşma imkânı vardır.
Uzlaşma talebi vergi ihbarnamesinin tebliğinden itibaren 30 gün içinde yapılmalıdır. Uzlaşma sağlanamazsa yeniden uzlaşma talebinde bulunulamaz. Mükellef dava açma süresi sona ermeden kendisine yapılan teklifi kabul ettiğini yazılı şekilde bildirirse uzlaşma sağlanmış olur.
7.Terkin
Vergi cezalarını ortadan kaldıran durumlar kapsamında bir diğer sebep terkindir. Vergi Usul Kanununun 115.maddesine göre çeşitli doğal afetler ya da haşerat saldırısı sebebiyle belli ölçüde vergi cezaları kısmen ya da tamamen terkin olunur. Terkin ile vergi cezası sona erer.
8.Tahakkuk ve Takipten Vazgeçilmesi
Vergi cezalarını sona erdiren durumlar kapsamında bir diğer sebep tahakkuk ve takipten vazgeçilmesidir. Vergi Usul Kanunu Mükerrer 115 ve 6183 sayılı Kanunun 106.maddesi gereği alacağı tahsil etmek için yapılacak masraf alacaktan daha fazla olacaksa, alacağı tahsil etmek mümkün değilse tahakkuk ya da takipten vazgeçilebilir.
9.Af
Vergi cezalarını sona erdiren durumlar kapsamında bir diğer sebep aftır. Her ne kadar af Vergi Usul Kanununda vergi cezalarını ortadan kaldıran durumlar içinde gösterilmemiş de olsa vergi cezaları af kanunları ile kısmen ya da tamamen sona erdirilebilir.
10.Vergi Cezalarında İndirim
Vergi cezalarını sona erdiren durumlar kapsamında bir diğer sebep indirimdir. Vergi Usul Kanununun 376.maddesi vergi cezalarında indirim yapılmasını öngörmüştür. Vergi cezası indirim ölçüsünde sona erer.
11.Pişmanlık
Vergi cezalarını sona erdiren durumlar kapsamında bir diğer sebep pişmanlıktır. Vergi mükellefleri, beyana dayanan vergilerde vergi ziyaına yol açan eylemleri sebebiyle belli koşulların varlığı altında vergi cezasından kurtulabilirler. Bu kapsamda Vergi Usul Kanununun 371.maddesine göz atılırsa pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için gerekli şartlar şunlardır;
>Mükellefin durumu yetkililere bildirmesinden önce buna ilişkin bir ihbar yapılmamış olmalıdır.
>Mükellefin haber verme dilekçesinden önce mükellef hakkında vergi incelemesine başlanmamış ve durumun takdir komisyonuna havale edilmemiş olması gerekir.
>Verilmemiş vergi beyannameleri, haber verme dilekçesinin idareye verilmesinden itibaren on beş gün içinde verilmelidir.
>Mükellefçe haber verilen ödenmemiş tüm vergiler 6183 sayılı Kanuna göre eklenecek gecikme faizi ile on beş gün içinde ödenmelidir.
Bu koşullara uygun olarak bildirilen kaçakçılık suçları da için de pişmanlık hükümleri işletilebilir. Böyle bir durumda iştirak sebebiyle suçluluk da söz konusu olmaz.
Pişmanlık hükmünün tek bir istisnası vardır. O da emlak vergisidir. Vergi Usul Kanununun pişmanlık hükümlerini düzenleyen 371.maddesinin son fıkrasında pişmanlık hükümlerinin emlak vergisi bakımından uygulanmayacağı ifade edilmiştir.