6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ile yabancıların Türkiye’ye girişi ve ikamet usullerinin yanında uluslararası koruma statüsünün şartları da düzenlemiştir. Bu kapsamda gerek uluslararası koruma gerekse de geçici koruma kapsamında yabancıların Türkiye’den koruma talep etmesi durumunda uyulması gereken usul ve esaslar bu kanunda belirtilmiştir.
6458 sayılı Kanuna göre mülteciler, şartlı mülteciler ve ikincil koruma talep eden yabancılar uluslararası korumadan faydalanabilirler. Elbette öncelikle bu kavramların ne anlama geldiğine açıklık getirmek gerekir.
1.Mülteci
Türk hukukunda mülteci, ırk, din, tabiiyet, belirli bir toplumsal gruba mensup olması ya da siyasi düşünceleri sebebiyle kendi ülkelerinde yaşayamayan, yaşamaktan korkan ve bu nedenlerle ülkesini terk eden yahut terke zorlanan yabancılardır. Ancak 6458 sayılı Kanunun 61.maddesine göre bu şekilde ülkesini terk eden bir kişiye mülteci statüsü verilebilmesi için bu kişinin Avrupa ülkelerinden gelmesi zorunludur.
Bu kapsamda günlük hayatta her ne kadar Türkiye’ye yabancı bir ülkeden göç eden herkese mülteci dense de hukuken yukarıdaki şartların yanında ayrıca bu kişinin bir Avrupa ülkesinden gelmiş olması zorunludur.
2.Şartlı Mülteci
Yukarıda ifade edilen şartları taşıyan ve bu sebeplerle ülkesini terk eden yahut terke zorlanan ancak Avrupa dışından gelen yabancılara Kanun gereği (YUKKm.62) şartlı mülteci statüsü verilir.
3.İkincil Koruma
Mülteci ya da şartlı mülteci statüsüne girmeyen ancak vatandaşı olduğu ya da geldiği ülkeye geri gönderilemeyen kişiler bakımından başka bir koruma statüsü öngörülmüştür. Bu statü ikincil koruma statüsüdür. İkincil koruma statüsünün uygulanabilmesi için geri gönderilecek kişinin,
-Ölüm cezasına mahkûm olma ihtimalinin olması ya da ölüm cezasının infaz edilecek olması,
-İşkenceye ya da insanlık dışı onur kırıcı ceza ya da muameleye maruz kalacak olması,
-Uluslararası ya da ülke çapında silahlı çatışma durumları sebebiyle hayati tehlike altında olması,
durumlarından birinin varlığı gerekir. Bu halde kişinin yabancı ya da vatansız olması önem arz etmez. Sadece yukarıda ifade olunan tehlikelerden ikamet ettiği ülkede korunamayacağının ortaya konulması yeterlidir. Bu halde bu kişilere ikincil koruma statüsü verilir.
Uluslararası Koruma Haricinde Tutulan Yabancılar
6458 sayılı Kanunun 64.maddesine göre bazı kişiler uluslararası koruma statüsünden yararlanamaz. Buna göre koruma talebinde bulunan yabancılar aşağıdaki durumlarda koruma statüsünden yararlanamazlar;
-Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği dışında başka bir BM organı ya da örgütünden halen bir yardım görüyorsa yabancı koruma statüsünden yararlanamaz. (YUKK m.64/1-a)
-İkamet ettiği ülkenin yetkili makamlarınca o ülke vatandaşlarının sahip oldukları hak ve yükümlülükler yabancıya da tanınıyorsa yabancı koruma statüsünden yararlanamaz. (YUKK m.64/1-b)
-Yabancının Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşmenin 1/f maddesinde belirtilen fiillerden suçlu olduğuna dair ciddi kanaat mevcutsa yabancı koruma statüsünden yararlanamaz. Aynı şekilde söz konusu suçlar dışında zalimce eylemler yaptıkları tespit edilenler ve bu eylemlere yardımcı olmuş kişiler de uluslararası korumadan hariç tutulur. (YUKK m.64/1-c)
-Kamu düzeni ya da kamu güvenliği bakımından tehlike arz ettiğine ilişkin ciddi göstergeler olan yabancı ya da vatansız kişi uluslararası korumadan hariç tutulur.
–Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme’nin 1.maddesinde yer alan suçlardan birini işlememiş de olsa, Türkiye’de hapis cezasını gerektiren bir suç işlemiş ve cezasını çekmemek için Türkiye’ye kaçmış kişiler de koruma statüsünden yararlanamaz. (YUKK m.64/5)
Uluslararası Koruma Statüsü Başvurusu Nasıl ve Hangi Makama Yapılır?
6458 sayılı Kanuna göre uluslararası koruma başvurusu koruma talep eden yabancı tarafından bizzat valiliğe yapılır. Ancak başvuru sahibi yabancı kendisi dışında aynı sebeplerle gelen aile üyeleri adına da başvuru yapabilir. (YUKK m.65/3)
Türkiye’ye korunma maksadıyla giren yabancı bu talebini girişte kolluk görevlilerine iletir. (YUKK m.65/2) Başvuru derhal valiliğe iletilir. Eğer başvurucu Türkiye’ye illegal yollarla girmişse ve Türkiye’de yasa dışı olarak kalıyorsa koruma talebinde bulunması halinde izinsiz giriş ve ikamet sebebiyle cezai işlem uygulanmaz. Ancak koruma talebi reddedilirse kişi deport edilir.
Uluslararası Koruma Statüsü Başvurusunun Reddedilme Sebepleri Nelerdir?
Koruma talepleri bazı durumlarda reddedilir. Bu başvurulara kabul edilemez başvuru denir. Şöyle ki;
-Farklı bir gerekçe ileri sürmeksizin aynı başvurunun tekrarlanması,
-Daha önce mülteci olarak tanındığı yeterli ve etkili bir koruma sağlayan ilk iltica ülkesinden geldiği anlaşılanlar,
-Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşme kapsamında uygun bir koruma elde edebileceği bir ülkede bulunmasına karşı orada başvuru yapmamışsa, bu hallerde koruma başvuruları kabul edilemez. (YUKK m.72/2)
Bir istisnaya dikkat çekmek gerekir ki, yabancı çocuklar da 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu kapsamında çocuk sayılır. Bu kapsamda refakatsiz çocuklar Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın yurtlarına, yetişkin akrabalarının ya da koruyucu ailelerin yanına yerleştirilebilir.
Uluslararası Koruma Başvurusunda İdari Gözetim
Uluslararası koruma başvurusunda bulunan kişiler YUKK’nun 68/1 maddesi gereğince idari gözetim altına alınabilir. İdari gözetim kararı, yabancının kimlik ya da vatandaşlık bilgilerinde şüphe varsa, ülkeye yasa dışı yollarlar girmeye çalışırken yakalanmışsa, kamu düzeni açısından tehdit oluşturuyorsa alınabilir.
İdari gözetim süresi 30 günü geçemez. Bu karar yabancının varsa avukatına ya da yasal temsilcisine iletilir. İdari gözetim kararına itiraz mümkündür. Görevli makam sulh ceza hâkimliğidir. İtiraz beş gün içinde sonuçlandırılır.
Uluslararası Koruma Kararı
Koruma talebi valiliklere iletilir. Koruma talebinden sonra otuz gün içinde başvurucu ile bireysel mülakat yapılır. Mülakatı yapılan başvurucuya altı ay süreyle ‘Uluslararası Koruma Başvuru Sahibi Kimlik Belgesi’ düzenlenir.
Başvurucu mülakata üç kez üst üste gelmez, idari gözetim yerinden kaçar ya da kaçmaya çalışırsa, ikamet yerini izinsiz terk ederse başvurusunu geri çekmiş sayılır. Başvuru, yapıldıktan altı ay içinde İl Göç İdari Genel Müdürlüğünce sonuçlandırılır.