Çalışanlar zaman zaman haklı sayılabilecek nedenlerle bir veya birkaç gün ücretsiz izne ihtiyaç duyabilirler. Örneğin yakınlarından birinin hastalığı veya iş saatleri dahilinde zorunlu olarak bir yerlerde (resmi daire vs.) bulunmaları gerekebilir. Ücretsiz izinler konusunda İş Kanun’unda yeterince açık hüküm bulunmamaktadır. Analık veya evlat edinme ve yıllık izinlere ilaveten verilen yol izinleri haricinde çalışanın ücret izin kullanması ancak işverenin onayı ile mümkün olabilmektedir.
Ayrıca aşağıda inceleyeceğimiz yargı içtihatları gereği işverenlerin de işçiyi ücretsiz izne zorlaması mümkün değildir.
Uygulamada rastlanan bir diğer durum ise işçinin yıllık iznine mahsuben ücretsiz izin kullanmasıdır ki sonuç itibariyle bu da taraflar arasında karşılık mutabakata tabidir.
İş Kanun’unda Ücretsiz İzin
-İstekleri üzerine, kadın çalışan analık izninin bitiminden itibaren ve 3 yaşından küçük bir çocuğu evlat edinen eşlerden biri 6 ay süreyle ücretsiz izin kullanabilir (Madde 74).
-Yıllık iznini iş yerinin bulunduğu mahal dışında kullanacağını belgeleyen çalışana 4 güne kadar ücretsiz yol izni verilir (Madde 56).
-Kullanılan doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. (Madde 56).
Ücretsiz izinle ilgili uygulama
-Ücretsiz izin talebi yazılı olarak yapılmalı ve işverence onaylanmalıdır.
-Çalışılmayan günün ücreti ödenmez.
-Ücretsiz izinli gün için SGK primi ödenmez, eksik gün bildirimi yapılır.
-Çalışan 10 güne kadar sağlık hizmetlerinden yararlanmaya devam eder.
-Kullanılan ücretsiz izin süreleri işçinin kıdeminden düşülür.
-İşçi ücretsiz izin sırasında başka bir iş yerinde çalışamaz.
-İşveren işçisini ücretsiz izne zorlarsa, bu işçi adına haklı fesih nedeni oluşturur.