Tüketici hakları nelerdir sorusunun cevabı oldukça geniş bir alanı kapsamakta ve neoliberal politikaların hüküm sürdüğü günümüz tüketim ekonomisinde günlük hayatımızı doğrudan etkilemektedir.
Şöyle ki, günlük hayatta telefon, televizyon, mobilya vb. birçok ihtiyacımız için harcama yapıyoruz. Özellikle teknolojik aletler bu alanda ilk sırada yer almakta diyebiliriz. Ancak kimi zaman tüketicilerin eline geçen ürün tüketicilerce arzu edilen ya da sipariş edilen niteliklere haiz olmayabilir. Başka bir ifadeyle ayıplı bir mal söz konusu olabilir. Aynı şekilde alınan bir hizmetin sözleşmede kararlaştırılan şekilde ifa edilmemesi durumuyla da sıklıkla karşılaşılmaktadır. Bu durum ise ayıplı hizmet olarak ifade edilir. Böyle durumlarda malın ya da hizmetin ayıplı olması sebebiyle tüketicilerin 6502 sayılı Tüketici Kanunundan doğan bazı hakları vardır. Bu kapsamda tüketicilerin haklarını anlayabilmek için öncelikle 6502 sayılı Kanun kapsamında bazı tanımlara göz atmak gerekir.
6502 sayılı Kanunda tüketici, ticari ya da mesleki olmayan amaçlarla hareket eden kişi olarak tanımlanmıştır. Satıcı ise, ticari ya da mesleki amaçlarla tüketiciye mal sunan veya mal sunan kişinin ad ve hesabına hareket eden gerçek ya da tüzel kişi olarak tanımlanmıştır. Bu saiklerle hareket eden kamu tüzel kişileri de satıcı sayılır.
Tüketici işlemi ise, mal ya da hizmet piyasalarında kamu tüzelkişileri de dâhil olmak üzere ticari ya da mesleki saiklerle hareket eden ya da onun ad veya hesabına hareket eden gerçek ya da tüzel kişiler ile tüketiciler arasında kurulan her türdeki sözleşmeyi ifade eder. 6502 sayılı Kanun her türlü tüketici işlemi ve tüketici uygulamalarını kapsar ve bu konularda uygulanır.
Tüketicilerin Hakları ve Satıcıların Yükümlülükleri
6502 sayılı Kanun kapsamında tüketicilerin hakları ve satıcıların uymakla yükümlü olduğu kurallar aşağıdaki gibidir;
-6502 sayılı Kanun kapsamındaki sözleşmeler en az on iki punto büyüklüğünde ve anlaşılır şekilde yazılmış olmalıdır. Bu sözleşmelerin bir örneği tüketiciye yazılı şekilde ya da kısa mesaj, e-posta vb. kalıcı veri saklayabilen araçlarla verilmiş olmalıdır. Sözleşmede olması gerekirken eklenmemiş şartların eksikliği sözleşmenin geçerliliğini etkilemez. Başka bir ifadeyle satıcı bu sebeple sözleşmeden dönemez ve eksiklik sözleşmeyi düzenleyen tarafından giderilir.
-Sözleşme ile belirlenmiş koşullar, sözleşme süresinde tüketici aleyhine değiştirilemez.
-Tüketici, sunulan mal ya da hizmetler bakımından haklı olarak satıcının yapmasını beklediği masraflar için ek ödeme yapmakla yükümlü değildir. Aynı şekilde sözleşmeyi düzenleyen tarafın yasal olarak yapmakla yükümlü olduğu bir masraf tüketiciye yüklenemez.
-Tüketici kanunu kapsamında kurulan sözleşmeler gereği talep edilecek her türlü ücret ve masrafla ilgili bilgiler tüketiciye yazılı şekilde sözleşmenin eki olarak verilmelidir. Uzaktan ve bir iletişim aracıyla kurulan sözleşmeler bakımından ise, buna uygun bir şekilde bilgilendirme yükümlülüğü yerine getirilmelidir. Örneğin e-posta ile.
-Tüketici işlemi sebebiyle bu kanun kapsamında sadece nama yazılı ya da her bir taksit için ayrı ayrı senet düzenlenebilir. Bu kanuna aykırı olarak tanzim edilen senetler tüketici açısından geçersizdir.
-Sözleşmede dürüstlük kuralına aykırı şekilde tüketici aleyhine yapılan değişiklikler kesin hükümsüzdür. Ancak sözleşme bu haksız şartlar dışında geçerliliğini sürdürür.
-Rafta, vitrinde ya da açıkça görülmesi mümkün bir yer satış için sergilenen bir ürünün satılık olmadığını belirten bir ibare olmadıkça satışından kaçınılamaz. Aynı şekilde hizmet sağlamaktan haklı bir sebep olmadıkça kaçınılamaz.
-Sipariş edilmeyen malların gönderilmesi veya hizmetlerin sunulması halinde tüketiciye karşı bir talepte bulunulamaz. Tüketicinin sessiz kalması ya da mal veya hizmeti kullanması sözleşmenin kurulmasına ilişkin bir beyan olarak kabul edilmez. Tüketici malı geri göndermek ya da muhafaza etmekle yükümlü değildir.
Ayıplı Mal ve Hizmet Durumunda Tüketici Hakları
Ayıplı mal ya da ayıplı hizmet durumunda tüketiciler bazı seçimlik haklara sahiptir. Bu seçimlik haklar şunlardır;
-Tüketici ayıplı bir mal almışsa, malı iade ederek sözleşmeden dönme, ayıp oranında bedelden indirim isteme, ücretsiz tamir isteme, mümkünse satılanın ayıpsız olanıyla değiştirme haklarına sahiptir.
-Tüketici ayıplı bir hizmet almışsa, hizmetin yeniden görülmesini, ücretsiz onarım, ayıp oranında bedelden indirim ve sözleşmeden dönme haklarına sahiptir.
Elbette genel çerçeveyi çizen bu haklar ve yükümlülükler dışında kanunda ifade edilen sözleşmeler bakımından ek olarak cayma hakkının kullanımı ve süresi, teminat şartı vb. hak ve yükümlülüklere yer verilmiştir. Bu açıdan her bir sözleşme kendi içinde değerlendirilmelidir.
Satıcı Tüketici Kanununa Uymazsa Tüketici Hakları Nelerdir?
Her ne kadar 6502 sayılı Kanunda tüketici hakları açıkça ifade edilmişse de uygulamada tüketicilerin sıklıkla karşılaştığı bir sorun da satıcıların tüketicilerin kanunda doğan haklarını uygulamamalarıdır. Para iadesi yapmıyoruz, sadece ürünü tamir edebiliriz gibi tüketicilerin kanundan doğan seçimlik haklarını kısıtlayıcı keyfi uygulamalarla karşılaşılmaktadır. Böyle bir durumla karşılaşan tüketici öncelikle malın bedelini göz önüne alarak Tüketici Hakem Heyetine Başvuru yapmalıdır. Tüketici hakem heyetinin kararına göre tüketici, karar aleyhine ise, karara tüketici mahkemesinde itiraz edebilir.
Tüketici hakem heyeti tarafından verilen karara itiraz edilmezse tüketici, kesinleşen kararı ilamlı icra takibine koyabilir. Bu durum kesinleşen tüketici hakem heyeti kararlarının mahkeme kararı hükmünde olmasından kaynaklanır. Bu açıdan tüketici hakem heyetleri hızlı sonuç alma imkânı verir.